یک امر مهم و ضروری و یا یک تکلیف برای هر فرد جامعه این است که با مقام های قضایی آن جامعه و وظیفه ای که دارند آشنا شده و در خصوص آن اطلاعات کسب کند. زیرا پیش از آن که به کمک آن ها نیازمند شویم خوب است که جایگاه مقامات قضایی را بدانیم و همچنین با محدوده ی اختیارات و وظایفشان آشنا شویم.
در مقاله پیش رو قصد داریم تا با کمک وکیل حقوقی در اصفهان ، با مقامی به نام دادستان آشنا شده و وظایف او را بشناسیم. اما پیش از این بهتر است که به نحو مختصر با دادسرا که دادستان بالاترین مقام را در آن دارد آشنا شویم.
نهاد دادسرا
دادسرا ها یک نهاد قضایی هستند که در هر شهرستانی به منظور رسیدگی به جرم هایی که در آن شهرستان اتفاق می افتد، تأسیس می شوند. همچنین دادسرا یک نهادی است که در کنار و همراهی دادگاه ها قرار دارند و فعالیت می کنند. . وظیفه دادسرا ها این است جرایم را کشف کرده، متهم را تعقیب کند، تحقیقات مقدماتی لازم را انجام دهد، حقوق عمومی را حفظ و دعاوی لازم را اقامه و در آخر احکام کیفری را اجرا کند. و همانطوری که گفتیم ریاست دادسرا، بر عهده ی دادستان است. به عبارت بهتر دادسرا نماینده جامعه محسوب می شود و زمانی که جرمی واقع می شود به نمایندگی از سوی جامعه شروع به کشف جرم، تعقیب کردن متهم و جمع آوری دلایل می کند تا حقوق افراد و شهروندان جامعه حفظ شده و همچنین نظم و امنیت قضایی و اجتماعی برقرار شود؛ در نتیجه هنگامی که جرمی در جامعه وقوع یابد، پیش از مطرح شدن این موضوع در دادگاه، باید در دادسرا مورد بررسی قرار بگیرد. پس از آن اگر مقامات دادسرا معتقد باشند که متهم مجرم است پرونده را به دادگاه ارسال خواهند کرد تا در دادگاه بررسی شود و قاضی دادگاه در این خصوص رای مناسب صادر کنند که ممکن است این رأی بر مبنای محکومیت متهم و یا برائت او باشد.
مقاماتی که در دادسرا هستند به ترتیب عبارتند از: دادستان، معاون دادستان، بازپرس و دادیار.
دادستان چه کسی است؟
دادستانی مقامی است که در رأس دادسرا قرار دارد، در گذشته و یا اکنون در قانون های مختلف به دادستان مدعی‌العموم گفته می شود. مقام دادستانی در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران به موجب قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب سال ۱۳۷۳ حذف شد، ولی با تصویب قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب سال ۱۳۸۱، همراه با دادسرا ها احیا شد.
دادستان نماینده ای است که از حقوق افراد جامعه محافظت می کند و سعی می کند از ضایع شدن آن جلوگیری کند. به عبارت دیگر این وظیفه ی دادستان است که از نظم عمومی محافظت بکند. در قانون برای دادستان وظیفه های مختلفی قید شده است اما هیچ گاه تعریفی دقیق از دادستان ارائه نشده است.
اما قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۹۴ از مهم ترین قوانینی است که اصلی ترین وظیفه های دادستان را بیان کرده است. در فصل های مختلفی از این قانون اختیارات و وظایف دادستان در زمینه تعقیب کردن جرم ها و نظارت کردن بر رفتار و اعمال ضابطان قضایی مقرر شده است.
دادستان جرایمی را که دارای جنبه عمومی هستند تعقیب می کند. جرایم دارای جنبه عمومی به جرایمی گفته می شود که با وجود آن که شاکی گذشت کرده است ولی همچنان باید تعقیب شوند. این وظیفه به روشنی در ماده‌ی ۱۱ قانون آیین دادرسی کیفری آمده است:« تعقيب متهم و اقامه‌ی دعوی از جهت حيثيت عمومی بر عهده‌ی دادستان و اقامه دعوی و درخواست تعقيب متهم از جهت حيثيت خصوصی با شاكی يا مدعی خصوصی است.»
اما برخلاف آنچه که در خصوص جرایم با جنبه عمومی گفتیم که دادستان خود آغاز کننده تعقیب آن است، در جرایم قابل گذشت که جرایمی هستند که تنها با شکایت شاکی قابلیت تعقیب دارند، پس از آن که این شکایت از سوی شاکی صورت گرفت دادستان وظیفه دارد آن را پیگیری کند. با این حال این امکان وجود دارد که گاهی در شرایطی که بزه دیده در جرایم قابل گذشت امکان شکایت ندارد، دادستان شخصاً اقدام به تعقیب جرم کند.
دادستان چه وظایفی بر عهده دارد؟
وظایف دادستان به دو دسته قضایی و اداری تقسیم می شود که در ذیل به بررسی آن ها می پردازیم:
۱.وظایف قضایی دادستان
اولین وظیفه قضایی دادستان ریاست دادسرا است. یعنی به بیان ساده کلیه امور در دادسرا تحت نظارت دادستان صورت می گیرد.
اما از دیگر وظایف قضایی دادستان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. رسیدگی کردن به جرایمی که دارای جنبه عمومی هستند: جرم هایی همچون رابطه نامشروع یا بی حجابی که جهت رسیدگی و پیگیری لزومی به شکایت از سوی شاکی خصوصی ندارد، باید توسط دادستان رسیدگی شود.
- رسیدگی کردن و پیگیری جرایم قابل گذشت:در خصوص جرایم قابل گذشت گفتیم که فقط با شکایت شاکی خصوصی اجازه مطرح شدن در دادگاه را دارند. دادستان در این زمینه وظیفه دارد که پس از این که شاکی شکایت خود را مطرح کرد، به موضوع مطرح شده رسیدگی کند.
- صادر کردن کیفرخواست:کیفر خواست به ادعا نامه ای گفته می شود که دادستان پس از پایان تحقیقات در دادسرا صادر می کند. صدور کیفر خواست از مهم ترین وظیفه های دادستان است و با صادر کردن آن ادعا می کند که متهم به جرمی مرتکب شده و از دادگاه می خواهد که او را مجازات می کند. با وجود این که صادر کردن کیفرخواست جرم را نزد دادسرا محرز می کند، با این حال مجرم بودن متهم را ثابت نمی کند. هنگامی متهم به عنوان مجرم به حساب می آید که دادگاه او را محکوم کند در نتیجه این امکان وجود دارد که با وجود صدور کیفر خواست، متهم در دادگاه تبرئه شود.
4.مشخص کردن وضعیت اشیای مورد استفاده به هنگام وقوع جرم
5.حضور یافتن در دادگاه در زمان محاکمه مجرم: بدون حضور داشتن دادستان یا مدعی العموم جلسه ی محاکمه ای که به امر کیفری رسیدگی می کند، رسمیت پیدا نکرده و قانونی نمی شود. دادستان یا باید خودش شخصاً در جلسه حضور پیدا کند و یا معاون یا یکی از دادیارانش را به نمایندگی از خود برای حضور در جلسه بفرستد. این وظیفه و از اختیارات دادستان است که از آرای صادر شده از طرف محاکم جزایی، تجدید نظرخواهی کند. و اگر حکمی بر طبق قانون نباشد و یا قوانین در مراحل رسیدگی در مظر نگرفته شده باشد، دادستان این حق زا دارد که تجدیدنظرخواهی کند.
6.اجرا کردن احکام کیفری : بعد از آن که حکمی در دادگاه صادر شد، آن حکم جهت اجرا شدن به دادسرا بازگشت داده می شود. دادستان این وظیفه را دارد که این حکم کیفری را اجرا کند.
- اظهار نظر درمورد قرارهای نهایی بازپرس: بازپرس می تواند قرارهای نهایی از جمله قرار منع تعقیب، قرار موقوفی تعقیب و قرار مجرمیت صادر کند که البته این قرار ها به جهت اعتبار داشتن و قانونی شدن، نیاز به موافقت دادستان دارد. و در صورتی که دادستان با هر کدام از آن ها موافقت نکند و بازپرس هم نظر دادستان را قبول نکند، پرونده به منظور تعیین تکلیف به دادگاه ارسال شده و در جرایمی که مهم است از قبیل قتل عمد و دیگر جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری استان است، بازپرس در زمینه پرونده تحقیق کرده و دادستان بر آن نظارت می کند. اما در بقیه جرایم، با این که بازپرس اجازه تحقیق کردن در مورد پرونده را دارد، دادستان، معاونش و یا دادیار او هم این امکان را دارند که تحقیقات مقدماتی پرونده را انجام دهند.
۲- وظایف اداری دادستان
از وظایف اداری دادستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. نظارت بر اعمال و رفتار ضابطان: منظور از ضابطان کسانی است که در دادسرا مشغول به کار و فعالیت هستند، و از آن جایی که دادستان رئیس دادسرا است باید به عنوان رئیس دادسرا، بر شیوه فعالیت و عملکرد این ضابطین نظارت داشته و بررسی کند. کلیه کسانی که در دادسرا مشغول به کار هستند، توسط خود دادستان آموزش‌های لازم و مورد نیاز را می بینند. پس دانستیم که از اصلی ترین و مهم ترین وظایف دادستان نظارت داشتن بر رفتار معاون، دادیار و بازپرس دادسرا است.
- رسیدگی کردن به امور حسبی: دادستان یا مدعی العموم عهده دار رسیدگی و حفاظت از حقوق کسانی است که توان و قدرت پیگیری کردن مشکلات خود را ندارند. و در هر دادسرا واحدی وجود دارد یا نام سرپرستی محجوران که تحت نظارت دادستان اداره می شود. این افراد ناتوان شامل صغیر، مجنون، غایب مفقود الاثر و … می شود.
مراتب دادستان ها
دادستان ها از لحاظ مراتب در سه دسته بندی تقسیم می شوند:
1.دادستان کل
2.دادستان شهرستان مرکز استان
3.دادستان شهرستان
هر یک از این دادستان‌ها موظف و مکلف هستند که بر رفتار و عملکرد دادستان های زیرمجموعه خود نظارت داشته باشند. به این معنا که دادستان کل یه اعمال و رفتار دادستان شهرستان مرکز استان نظارت داشته و دادستان شهرستان مرکز استان نیز بر اعمال و وظایف دادستان شهرستان نظارت می کند.
علاوه بر آن دادستان کل، وظیفه نظارت بر روی اعمال دادسرای عمومی، دادسرای انقلاب و دادسرای نظامی هم دارد.
دادستان ها به چند دسته تقسیم می شوند : دادستان کل ، دادستان شهرستان مرکز استان ، دادستان شهرستان
یک وکیل حرفه ای در امور حقوقی وظیفه دارد به هنگام مراجعه افرادی که به مشکل حقوقی برخورده اند، به آنها مشاوره حقوقی داده و با زبانی ساده راه حل مشکل را به آنها بگوید. حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری اصفهان با تخخص و تبحری که در امر وکالت دارد در ابتدا به مراجعه کننده مشاوره حقوقی می دهد و اگر در توان خود دید، پرونده را قبول می کند.